Dağlık Karabağ Sorunu

Sovyetler Birliği’nin 1985 yılında seçilen cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov’un Glastnost ve Perestroika (şeffaflık ve yeniden yapılanma) politikaları büyük ekonomik ve sosyal sorunlar yaşayan ülkede, bir arada yaşamaya zorlanmış halkların bastırılmış duygularının dışa vurumunu da geciktirmedi. Ermenistan, Gorbaçov ile başlayan bu yeni dönemin, Sovyetler Birliği’nin dağılmasına doğru giden sürecinde bastırılmış düşmanca duyguların dışa vurumunu şiddet yoluyla gerçekleştirdi (Oğan, 2001). “Muhtar Cumhuriyet” statüsünde bulunan Dağlık Karabağ’ın bağımsızlık istekleri 1987 yılından itibaren Ermeniler tarafından çeşitli platformlarda seslendirilmeye başlandı. Daha sonra Ermenistan ve Azerbaycan Karabağ anlaşmazlığı yüzünden savaşmaya başladı. Ermenilerin Azerbaycan Türklerine karşı saldırıları şiddetlenince Rusya ve İran tarafından iki ülke arasında arabuluculuk girişimleri başlatılmıştır. Tüm bu çabalara rağmen Ermeniler özellikle 25-26 Şubat 1992’de Hocalı’ya büyük bir saldırı gerçekleştirirken Rusya askerleri onlara yardımcı olmuştur. Çatışmalar önce Ruslar tarafından teşvik edilmiş, daha sonra bu saldırıları durdurmak için, askerlerini Azerbaycan’a yollayan Rusya bu yolla Azerbaycan’ı kontrolü altına almak istemiştir. Yani, Rusya sorunu çözmek yerine bundan yararlanma yolunagitmiştir. Böylece Moskova’nın da desteğini arkasına alan Ermeni birlikleri Karabağ ve Azerbaycan’ın diğer topraklarına karşı saldırılarını artırarak 1993 yılı başında Kelbecer ve Laçın koridorunu ele geçirdiklerinde Karabağ’ı Ermenistan’a fiilen bağlamış oldular. Bununla da kalmayarak işgallerini daha sonra Zengilan, Gubadlı, Cebrayil ve Fizuli’ye doğru genişletmişlerdir. Azerbaycan, Karabağ üzerinde önceden olduğu gibi devlet otoritesini yeniden kurmak istemektedir. Bu nedenle, Ermenistan ve Karabağ Ermenilerinin Karabağ’ın ya bağımsız, özgür bir devlet olması, ya da Ermenistan’la birleştirilmesi yolundaki isteklerine şiddetle karşı çıkmaktadır. Ermenistan’ın tarihsel ve etkin bağlarla yakın olduğu Karabağ Ermenileri ile birleşmesi ulusal çıkarları açısından önemlidir. Buna karşılık Azerbaycan yönetimi Karabağ’ın Azerbaycan’dan alınıp Ermenistan’a verilmesinin mümkün olamayacağını, çünkü böyle bir durumda Azerbaycan toprakları üzerinde ikinci bir Ermeni devletinin kurulmuş olacağını söylemektedir. Azerbaycan yönetimi Ermenistan’ın bu konudaki ısrarcı tutumunu sürdürmesi karşısında savaşı bile göze almaktadır.

Azerbaycan Ermenistan’ın aksine Karabağ’ın coğrafi ve ekonomik açılardan Azerbaycan’la bütünlük oluşturduğunu söylemektedir. Aynı zamanda Karabağ Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün korunması açısından da önem taşımaktadır. Bu nedenle Azerbaycan hükümeti, ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanmasına, Karabağ’a Azerbaycan’ın içinde üst düzeyde özerklik verilmesine, Karabağ halkının güvenliğinin güvence altına alınmasına dayalı bir çözümden yana olduklarını ifade etmiştir. Karabağ’ı Ermenistan’la birleştirmekten yana olan Ermenistan ise Karabağ’a özerklik verilmesine karşıdır. Ermenistan’ın Karabağ’la birleşme isteğine karşı Azerbaycan hükümeti, Uluslararası Hukuk’a göre Karabağ’ın Ermenistan’a birleştirilemeyeceğini belirtmiştir (Eliyev, H., 1998). Ermenistan ise hala işgali altında tuttuğu Karabağ’ın gelecekte Azerbaycan’a bağlanacağına ihtimal vermemektedir. Bu konuda, Ermenistan hükümeti, bölge halkının bunu istemediğini iddia etmektedir. Bugün halen yasal olarak Azerbaycan toprağı olan Karabağ’da 11 Ağustos 2002’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini destekleyen Ermenistan, bu tutumuyla Karabağ’la ilgili bağımsızlık iddialarından vazgeçmediğini ortaya koymuştur.

Ermenistan'ın Karabağ'ı İşgal Süreci ve Sonrasında Azerbaycan'da Yaşanan Zorunlu Göçler ve Sorunları;Rehman SEFEROV,Adalet İBADOV;Selçuk Üniversitesi